Parochiale oorlogsverslagen W.O.I.

[Alostum]

Sinds 20 juli zijn de “Oorlogsverslagen W.O.I. van het Bisdom Gent” digitaal te raadplegen op de website van het Algemeen Rijksarchief.

Voor wat betreft Aalst (centrum) heb ik alle verslagen getranscribeerd.

Ik maak jullie dan ook graag deelgenoot van dit stukje geschiedenis. Veel leesgenot !

Laat ons beginnen met een kloosterverslag uit 1919 van de Broeders van Maria.

Antwoord op den vragenlijst voor de kloosters

Het gesticht der Broeders van Maria, ziekendienaars en kosthuis, Aalst, Provincie Oost-Vlaanderen, Arrondissement Kanton Aalst.
Het getal leden 1914 was 15 tot 1918, daarna is het gekomen tot 11, door sterfgevallen en die het klooster hebben verlaten.
Met het oog op de bezetneming van het gesticht der Duitschers, hadden wij onze kerkgewaden, kunstschatten, enz… in veiligheid gebracht, waar het gelukkiglijk ongeschonden bewaard gebleven is.
Het gesticht heeft geene Belgische soldaten geherbergd, er stonden bedden in gereedheid voor de zieken en gekwetste, maar zijn nooit gekomen.
Op 25 september 1914, dag van den eersten inval hebben de Duitschers met 70 soldaten van het gesticht gebruike gemaakt, maar op deftige wijze, ’s anderendaags zijn ze vroeg 5 uren opgetrokken langs verscheidene kanten en zijn allen terug buiten Aalst verjaagd.
Den 27 september hebben wij voor het Bombardement moeten gaan vluchten, alles overlatende aan den vijand, gedurende 14 dagen. Wat hebben zij dan gedaan, veel gestolen en verhuist, zich welgedaan aan onze honden en twintig jonge kiekens, wijn, boter, koffie, enz… gelukkig is er eene Broeder ’t huis gekomen anders was geheel het gesticht geroofd geweest.
Het gesticht is niet in bezetting genomen. De vijand is tweemaal komen zien 1917 juli en januari 1918 om er een gevang van te maken maar zijn zonder beslissing heengegaan, niets te maken zegden ze.
Eens zijn ze gekomen om te nagaan of er wol was, dan hebben wij acht matrassen moeten naar de Kommandantuur voeren, zonder betaald te worden of ook geen bewijs, de andere 30 waren zorgvuldig weggestoken boven de kapel tusschen de planken en plafond, zij zijn er nooit op uitgekomen.
In het jaar 1917 October hebben wij vluchtelingen ontvangen die gebleven zijn tot October 1918, dan zijn de Eerwaarde Paters Capucienen, gekomen die voor de derde maal moesten verhuizen, zij waren ten getalle van 46 Eerw. Paters, Fraters en Broeders. Met wie wij zeer Broederlijk geleefd hebben, als zij ons verlaten hebben is er eene solemnele Mis van Dankbaarheid opgedragen.
Er waren ook 10 oude mannen die ook uit hun gesticht moesten, om er de zieken van het stadsgasthuis in te herbergen, deze hebben wij geherbergd van het jaar 1917 tot Februari 1919.
Overste
Broeder Paulus

De vragen werden door de “Zeer Eerwaarde Kanunnik Claeys Bouuaert” van St.Baafs te Gent gesteld.


bron: Rijksarchief – Archief van het Bisdom Gent – Oorlogsverslagen W.O.I.

[Alostum]

Parochie van St. Jozef. Parochiaalverslag 30/05/1919

Aalst 30 mei
Zeer Eerw. Heer Kanunnik,

Ik heb uwen brief en de gevraagde lijst van den 26 dezer wel ontvangen. Die lijst beantwoorden vraagt maar een half uur voor ’t geene mijne zaken aangaat, ’t is te zeggen: de geboorten, overlijdens, plechtige communie en getal communies.Dit ligt gereed maar de cijfers van de soldaten en opgeëischten heb ik nog niet. Ik ben onmiddellijk naar ’t stadhuis gegaan bij Mr. Petrus Van Nuffel die mij beloofd heeft te zenden wat hij vinden kan, maar die inlichtingen zijn nog niet toegekomen. In ’t kort zend ik u ’t gevraagde.
Voor het geen het antwoord aangaat op den questionnaire sta ik ook voor eene moeilijkheid. In de buitenparochie krijgt men gemakkelijk de inlichtingen van de gemeente besturen, maar hier !
Als de questionnaire toegekomen is, ben ik ook seffens naar ’t stadhuis gegaan bij den heer secretaris. Ik vroeg hem of hij mij kon helpen daarop te antwoorden. Dit is onmogelijk, antwoordde hij, dit moogt gij mij niet vragen. De Z.E. Heer deken heeft hetzelfde antwoord gekregen en is dan bij Mr. Petrus Van Nuffel gegaan – Mr. Petrus Van Nuffel is ondercommissaris van Politie en houdt zich met geschiedenis bezig. Hij heeft al verscheidene boekskens uitgegeven over de historie van Aalst – Mijnheer Van Nuffel heeft mij gezegd dat hij aan Mr. den deken al de mogelijke lijsten gegeven had voor geheel de stad, dat hij daarbij de bijzonderste gebeurtenissen van den oorlog voor geheel de stad ook op aanvraag van den Heer deken, had gemaakt en geleverd.
Daar ik zelf geen dagboek gehouden heb van de baldadigheden der Duitschers gedurende deze vier jaren zoo meen ik dat de inlichtingen van Petrus Van Nuffel u door den Z.E. Heer deken gezonden, u zouden toelaten de geschiedenis der stad op te maken. Ik zal nochtans toekomende week op papier zetten wat ik met zekerheid weet van mijn kerk die beschadigd is. ’t Is nogal moeilijk want ik zit hier met de zeven weken, ik moet de retret preken voor de plechtige communie van derden Sinksendag en andere voorbereidingen doen voor ’t vormsel van denzelfden dag maar ik hoop toch voor Sinksen – alle voldoening te geven.
Aanvaard Z.E. Heer Kanunnik de verzekering mijne hoogachting.
Van Herrewege
Pastoor van St. Jozef
Aalst


Van Herrewege, Abdon
° Gent 14/06/1862
12/05/1885: leraar Ronse, St.Antoniuscollege
19/09/1885: priesterwijding
03/01/1897: superior Oudenaarde, O.L.Vrouw-college
15/09/1908: pastoor Dikkelvenne
31/03/1913: pastoor Aalst, St.Jozef
27/09/1927: ontslag
† Gent 22/01/1953

bronnen:
- Rijksarchief – Archief van het Bisdom Gent – Oorlogsverslagen W.O.I.
- Schokkaert, Luc, Biografisch Repertorium van de priesters van het Bisdom Gent 1802-1997, Leuven (KADOC), 1997

[Alostum]

Aalst, 17juni 1919
Zeer eerw. Heer Kanunnik,

Gij hebt mij het volgende geschreven: over twee belangrijke punten heb ik tot hiertoe niets ontvangen, namelijk over het totaal soldaten en opgeëischten van geheel de stad.
Daar de politiecommissaris van dien tijd dood is ben ik bij den onder-commissaris Van Nuffel geweest. Die heeft mij gezegd dat er nopens die vraagstukken niets te vinden is op het stadhuis Mijnheer Leleu die met die zaken gelast was is dood en heeft daarover geene inlichtingen achtergelaten. En dit is te verstaan zegde Mr. Van Nuffel. Er was in dien tijd nogal verwarring. Jongelingen van Brussel en elders kwamen zich hier aangeven en anderen van hier gingen zich elders aanbieden.
Voor de opgeëischten is er ook niets op het stadhuis.
Voor het geen de kerk aangaat zend ik u de gevraagde cijfers.Voor het geen de gebeurtenissen van den oorlog betreft heb ik u geschreven dat ik geen dagboek heb gehouden van het straat nieuws. Ik kan dus niet schrijven over het geen ik niet zeker weet hoe en wanneer het gebeurd is.
Ziehier eenige bijzonderheden waarvan ik volstrekt zeker ben.In 1914 is de stad Aalst gebombardeerd geweest den zondag 27 en den maandag 28 september.Vreezende het lot te ondergaan van Dendermonde zijn de inwoners gaan vluchten van ’s zondags morgen af. Ik heb dien dag nog de hoogmis gedaan te 9 ½ u. er waren geen tien menschen in de kerk. Er is dan ook geen elf uren mis geweest.
Vanuit alle straten trokken de menschen met pak en zak buiten de stad zonder wel te weten waar naar toe. De stroom naar de richting van Gent was bijzonder groot. De herder is met zijn kudde meegegaan en wij zijn te Gent gaan verblijven.Als nu veertien dagen later de Duitschmans ook te Gent binnen gekomen waren vonden wij het veel beter, daar wij toch uit hunne handen niet konden geraken, vonden wij het beter naar huis te gaan.Met eenige Aalstenaars besloot ik den 13 op te trekken. Dit besluit werd aan ons volk bekend gemaakt en den dinsdag 13 october te 7 uren ’s morgens vergaderden duizenden Aalstenaars op ’t statieplein en den Frère Orban boulevard. Van daar gingen wij te voet naar Aalst waar wij te 1 ½ u. aankwamen. De stad zag er doodsch uit. Wij vernamen dat er eenige personen waren gebleven. Sommige andere reeds binnen gekomen. De pastorij was door de Duitschers bewoond geweest: zij zag er lief uit ! maar zij heeft niet geleden van de bommen.
De kerk heeft verscheidene bommen gekregen maar ’t is betrekkelijk wel vergaan.
De kapel van de doopvont is door eene bom in gruis geschoten: de geschilderde vensters zijn natuurlijk kapot, maar wonder ! de doopvont een schoon stuk in verguld koper is ongeschonden blijven staan.
Ik heb den stadsbouwkundige Julius Goethals nu overleden, de schade doen opnemen.
Ziehier in ’t kort hoe hij de schade heeft bepaald.Schade toegebracht aan de parochiekerk en toren van St.Jozef door ’t beschieten derzelfde op 28 september 1914, vastgesteld en geprezen door den expert Julius Goethals stadsbouwmeester te Aalst.
- Hoek van Contrefort afgeschoten
- Afgeschoten balustrade boven de zijdebeuk rechts aan den voorgevel
- Schaliedak en zinken goot beschadigd
- Eene bom geschoten door de vont in de zijdebeuk, daardoor gat in de vont en nervuren geschonden
- Bom geschoten door de hooge beuk, daaraan een contrefort te herstellen
- Doorschoten dakgoten en afloopbuizen
- Doorschoten doopskapel
- Afgeschoten pinakel boven de zijdebeuk
Dit alles wordt berekend op 8653-68 maar ’t zal meer kosten daar het dak meer beschadigd is dan het beschreven staat.
Na het bombardement hebben de Duitschers onze kerk gerust gelaten tot den 1 november 1915. Dan zijn zij den toren komen benuttigen als waarnemingspost voor den legerdienst. Ik heb daar wel tegen geprotesteerd alsook tegen den dienst die ze ’s zondags in de kerk kwamen doen, maar ’t was al boter aan de galg gesmeerd. Zoo dus hebben zij den toren gepakt en de fluchwache werd geïnstalleerd in een huis bij de pastorij. De kerkdeur moest dag en nacht open blijven maar ik heb de deuren van ’t portaal doen sluiten zoodat men langs daar in de kerk niet binnen kon. Boven op den toren, op het plat dak onder de naald moesten de soldaten beurtlings de wacht houden. Ze hadden onder dat plat dak een verblijf gemaakt met stoof en bedden en ander gerief een zekere soort van vrouwvolk kwam daar nogal dikwijls, zoo ze zegde, om ’t vuil goed der soldaten !
Den 1 october 1916 kreeg ik van Commandant von Kathen een bericht dat het verboden was te luiden op den toren, ’t was in ’t belang der bevolking, ’t luiden belette de soldaten te hooren als er vliegers afkwamen, ‘k heb dat bericht willen bewaren maar meester von Kathen moest het weer hebben.En zoo was mijne kerk de eenigste van de stad waar er gedurende bijna twee jaren nooit mocht geluid worden.
Den 15 oogst 1918 zijn de Duitschers met hunne installatie vertrokken tot buiten de stad, bij den molen van Mossevelde in de meirestraat.
’t Was eene ware blijschap als we onze klokken weerom mochten hooren.
In de kerk hebben de Duitschers ’s zondags drie maal dienst gedaan.
Dit is ’t bijzonderste voor de kerk.
Op de parochie zijn de verschillige onderwijs gestichten ingenomen geworden.
’t Bisschoppelijke College, mijne vrije scholen.
Uit de vrije school der meisjes moesten er 700 arme kinderen op straat. De Duitschers hadden daar twee klassen noodig voor eene loodgieterij !
In de vrije school der jongens hebben de Duitschers eene inrichting gemaakt om aardrijkskundige kaarten te vervaardigen en te drukken.
Ziedaar Eerw. Heer Kanunnik wat ik zeker weet over dien tijd van oorlog.
De werken van liefdadigheid zijn dezelfde geweest als in de parochie der stad ik meen daar geen bijzonderheden moeten van te geven daar ik geen deel heb gemaakt van die instellingen
Moorden, branden en stelen hebben de Duitschers gedaan hier gelijk overal maar u juist zeggen op welke dag en met volkomen juistheid dit alles vertellen kan ik niet.
Ik meen dat u dit weinige zal voldoen en verzoek u de verzekering te aanvaarden van mijne oprechte hoogachting.
Van Herrewege
Pastoor van St. Jozef


bron: Rijksarchief – Archief van het Bisdom Gent – Oorlogsverslagen W.O.I.

[Alostum]

Aalst 21 juni 1919
Zeer Eerw. Heer Kanunnik
Sedert mijn laatste brief heb ik vernomen dat er hier in de stad op St. Martens parochie in de Zonnestraat eene maatschappij bestaat der opgeëischten.
Ik ben aan de voorzitter van die maatschappij gaan vragen hoeveel opgeëischten er geweest zijn voor geheel de stad. De heer Luyckx, voorzitter laat mij vandaag weten dat er in ’t geheel volgens zijn registers 1345 zijn geweest. Aanvaard Z.E.H. Kanunnik de verzekering mijne eerbiedvolle gevoelens.
Van Herrewege
pastoor van St.Jozef


bron: Rijksarchief – Archief van het Bisdom Gent – Oorlogsverslagen W.O.I.

[Alostum]

Aalst, den 26 Juni 1920
Zeereerwaarde Heer Kanunnik,
Ik heb de eer en het genoegen U antwoord te sturen op de vragen gesteld in uw brief van 12 dezer.
-I-
Het Sint-Maartensgesticht werd door de Duitschers bezet den 3 october 1918, en bleef bezet tot 18 november. Het werd ingenomen door de vliegers en een drukkerij. De geleden schade bestond hoofdzakelijk uit gedane veranderingen, vernietiging van immobilaire voorwerpen en ontvreemding van mobilaire voorwerpen.
-II-
Dry bommen zijn in het gesticht gevallen den september: een vernielde het salon, een tweede viel in de feestzaal en een derde op een muur. Aangerichte schade: 3000.
-III-
Niets
-IV-
Op het einde van het schooljaar 1917-1918 kregen de leerlingen uit het Generaalgouvernement de toelating niet meer om de lessen te volgen.
Gedurende het zelfde schooljaar was het aan de professers verboden in verlof te gaan
-V-
Schooljaar 1914-1915: 370
1915-1916: 490
1916-1917: 600
1917-1918: 700
-VI-
De gezamelijke schade is door deskundigen geschat op 30.000 fr.
Aanvaard, Zeereerwaarde Heer Kanunnik, de verzekering van mijne diepen eerbied en van mijn gevoelens van verkleefdheid in den Heer.
De Bestuurder,
Fr. Poelaert


Poelaert, Frans
° Viane 11/09/1885
Humaniora Geraardsbergen, St.Catharinacollege
1902: einddiploma Geraardsbergen; Licentiaat handels-en consulaire wetenschappen, Hoger Handelsinstituut Bergen
12/06/1911: doctor filosofie (bene probatus) Rome, PU Gregoriana
28/06/1913: licentie theologie Rome, PU Gregoriana; Baccalaureaat kerkelijk recht
17/05/1913: priesterwijding, door Mgr. Stillemans
20/09/1915: directeur Aalst, St.Maartensinstituut
31/03/1922: onderpastoor Mijlbeke (Aalst)
02/09/1933: pastoor Denderleeuw
12/04/1944: algemeen directeur Buggenhout, zusters van de H. Vincentius à Paulo
† Buggenhout 15/02/1955

bronnen:
- Rijksarchief – Archief van het Bisdom Gent – Oorlogsverslagen W.O.I.
- Schokkaert, Luc, Biografisch Repertorium van de priesters van het Bisdom Gent 1802-1997, Leuven (KADOC), 1997

[Alostum]

We verlaten even het stadscentrum en begeven ons richting Baardegem. Het verslag over de gebeurtenissen in Baardegem tijdens W.O.I werd in 1919 geschreven door de in Aalst geboren pastoor Leo Verhulst.

Bijdrage tot de geschiedenis van Baardegem onder het duitsch beheer.

Gelukkige volkeren hebben geen geschiedenis.
Baardegem, sedert eeuwen “’t gelukkig” genaamd bleef zijn naam nogmaals bestand en mag zich verheugen dat het de gruwel van de wereldoorlog slechts door de dagbladen kent.
Daags na hunne intrede te Brussel, kwamen de 20e der Oogstmaand in de vroegen morgend afdeelingen duitsche ruiterij, voetvolk met hun legertros alhier aan. De geloovigen verlieten in allerhaast de kerk en keerden huiswaarts. De doortocht langs den steenweg van Vilvoorde naar Aalst duurde dagen en dagen, echter heeft de bevolking aan de troepen geen ergerlijke feiten aan te wrijven gehad.
In den namiddag van 3 september 1914, kwamen twee patroeljen Duitschers per velo aan en zetteden het dorp aan de noord- en westkant af. De hoofdman trad de kerk binnen en bevool den E.H. Pastoor Rodts en den Benediktijner Pater Dom Godefridus van Affligem, die in den biechtstoel waren ter gelegenheid van de eersten vrijdag, onmiddellijk met de geloovigen de kerk te verlaten. De hoofdman was drager van een bevel krachtens hetwelk dien dag de kerktorens van Bollebeek, Kobbegem, Molhem, Maxenzeel, Baardegem, Meldert en Moorsel door bommen zouden vernield worden. Om half vier uren rukte een zware ontploffing de toerenspits aan stukken, wierp de twee klokken uit hunne hangsels en veroorzaakte een begin van brand.
Dikke rookwolken stegen door kloven en scheuren en galmgaten naar buiten, en joegen elkeen den schrik op ’t lijf.
In allerhaast werden de communiebank, biechtstoel, Heiligbeelden, het O.L.Vrouwaltaar uitgebroken en in de Pastorij en naburige huizen en schuren in veiligheid gebracht. Heel de gemeente was in opschudding geraakt en elkeen bereide zich op ’t ergste voor. Pater Dom Godefridus stelde zich voort ter beschikking van de geloovigen en nam hun biecht af tot elf uren van den nacht in het huis van den koster Alfons De Ridder.
’s Anderendaags celebreerden de E.H. Pastoor Rodts en Pater Dom Godefridus de Mis van den eersten Vrijdag in de bewaarschool der zusters, waar dan ook de geloovigen ter H.Tafel naderden.
Bij het naar huis keeren, werden beide priesters opgeëischt om met een twintigtal burgers buiten de kom der gemeente bij de duitsche troepen te verblijven die in ’t veld kampeerden. ’s Middags werden ze op vrije voeten gesteld.
Korte dagen nadien werd de E.H. Pastoor Rodts en de heer burgemeester Alfons Raemdonck opgevraagd om de heentrekkende troepen tot in Moorsel te begeleiden.
Ondertussen bleef de toestand in Baardegem tamelijk rustig. Den 26 september echter, terwijl de Belgische soldaten en de Duitschers slaags geraakt waren in den omtrek, sloeg een bom in de stallingen van ’t hof gekend onder de naam van “Zwanennest” sloeg het paard dood en richte stoffelijke schade aan huis en aanhoorigheden. Eenige bommen die hier en daar in ’t wijde veld ontploften, dreven heel de bevolking o vlucht. Den zondag waren er slechts drie menschen in de kerk aanwezig.
Na twee dagen was elkeen terug en in Baardegem bleef rust. De gemeente, aangrenzend aan Brabant, had betrekkelijk weinig opgeëischten; de twee laatste jaren bijna geen; jongelingen en mannen vluchtten op ’t eerste alarm het Generaalgouvernement van Brabant in, en verbleven daar ongestoord tot dat het gevaar geweken was.
Baardegem heeft twee gesneuvlden, Frans Heyvaert, geboren den 21 januari 1888 en gesneuveld te Diksmuide den 23 october 1914.
Hij was soldaat bij het 1e Linieregiment en liet vrouw en kinderen na.
Frans De Clerck, zoon van August en Mathilde Van Mol, geboren den 2 januari 1893, was soldaat bij het 4e Jagers te voet en sneuvlde te Merckem op 17 april 1918.
De bevolking van Baardegem blijft God en hare patrones de H. Margareta dankbaar om de verleende lange bescherming. Bij het uitbreken van den oorlog deed heel de bevolking met haren herder zeven maal, den bij de bedevaarders bekenden St. Margaretaweg.
Het getal H.H. Communiën was tot in ’t jaar 1917 omtrent 18000, voor één jaar.
In het jaar 1918-1919 steeg het getal aanzienlijk hooger en bereikte de 29 duizend.
In 1919 behoudt de dagelijksche Communie haren bloei van verleden jaar.

Deo Gratias
L. Verhulst
Pastoor van Baardegem

Rodts Augustus
° Knesselare 27/09/1857
23/12/1882: priesterwijding
24/03/1883: onderpastoor Lovendegem
08/01/1898: onderpastoor Gent, St. Martinus
29/06/1905: pastoor Baardegem
07/08/1917: pastoor Middelburg
† Middelburg 03/10/1927

Verhulst Leo Guillaume (° Verhulst Guillielmus, fs. Jacobus Joannes en Theresia Jacob)
° Aalst 10/04/1869
11/02/1892: surveillant Geraardsbergen, St. Catharinacollege
11/06/1892: priesterwijding
31/03/1896: onderpastoor Mater
05/05/1900: onderpastoor Stekene
25/09/1903: onderpastoor Eeklo
20/08/1917: pastoor Baardegem
03/04/1923: pastoor St. Laureins
19/02/1951: ontslag
† St. Laureins 04/10/1952


bronnen:
- Rijksarchief – Archief van het Bisdom Gent – Oorlogsverslagen W.O.I.
- Schokkaert, Luc, Biografisch Repertorium van de priesters van het Bisdom Gent 1802-1997, Leuven (KADOC), 1997