Studie van Patacons uit een 18de-eeuws vondstencomplex

Moderators: Alostum, david, janlouies

Gebruikersavatar
Alostum
Site Admin
Berichten: 13002
Lid geworden op: 14 Mei 2014, 15:27
Locatie: Aalst

Studie van Patacons uit een 18de-eeuws vondstencomplex

Berichtdoor Alostum » 25 Mei 2014, 14:22

Geplaatst: 01 Feb 2012 10:38 am
stephane schreef:Afbeelding

In tal van culturen worden ter gelegenheid van allerlei religieuze en volkse feesten broden en koeken gebakken. De versiering ervan door middel van één of meerdere patacons, of een pijpaarde plakketje met een reliëfversiering, is evenwel een typisch Zuid-Nederlands fenomeen. Het grote aantal opgegraven pataconfragmenten te Aalst vormt dan ook een unieke collectie binnen deze tak van de Zuid-Nederlandse volkskunst.

Het vondstencomplex opgegraven in de Peperstraat bevatte naast patacons ook tal van ceramiekresten en enkele bronzen munten. Aan de hand van de typologische groepen van de ceramiekfragmenten en van de identificatie van een bronzen munt, kon de site in de tijd geplaatst worden, meer bepaald in het laatste kwart van de 18de eeuw.

De eerste stap van het onderzoek bestond uit de studie van de archeologische context en het vondstenmateriaal. De nadruk lag hier op het achterhalen of de pataconfragmenten al dan niet gemaakt werden door een vakman, meer bepaald een pottenbakker of een gespecialiseerd pataconbakker. De 576 fragmenten kenden verschillende afmetingen en vormen en ook de iconografische onderwerpen van de reliëfafbeeldingen waren zeer gevarieerd. Samen met de uitéénlopende kwaliteit van uitvoering en van verfijndheid van motief, wezen deze gegevens in de ricting van een vakman. Aangezien het vondstencomplex ook nog tal van ceramiekresten bevatte, kon men besluiten dat de patacons waarschijnlijk het werk waren van een pottenbakker die als bijverdienste ook patacons maakte. Ook al gaven de studies van de archeologische context geen uitsluitsel, kon aangetoond worden dat de site wel degelijk de productieplaats van de patacons kon geweest zijn.

De ambachtelijke productie concentreerde zich in de 18de eeuw namelijk in het stadscentrum van Aalst, meer bepaald in de wijk rond de Peperstraat. Hier ontstonden ook de eerste vroegindustriële ondernemingen. De vermeldingen in de wettelijke passeringen van een aantal pottenbakkerijen in de Peperstraat sluiten ook zeker niet uit dat de patacons op de opgravingssite zelf geproduceerd werden.

De pataconfragmenten zijn niet enkel een uiting van de creativiteit en de technische behendigheid binnen de volkskunst, maar weerspiegelen door hun reliëfafbeeldingen ook de religieuze, politieke, economische en socio-culturele belevingswereld van de gewone man. Deze afbeeldingen dragen namelijk een symbolische betekenis die aansloot bij deze belevingswereld maar die ook waarden en relevanties communiceerde. De échte waarde van de patacons schuilt dan ook in de schat aan informatie als interactieve communicatiemiddelen en als materiële cultuur.
Aan de hand van een iconografische studie, of te bestuderen wat er precies afgebeeld werd, volgens welke vorm - en stilistische kenmerken en voorstellingswijze, werden de patacons binnen een algemeen iconografisch kader geschetst en werden de onderwerpen geïnterpreteerd.

Er werd ook een vergelijkende studie gemaakt en het materiaal hiervoor bestond enerzijds uit de 16de-17de-eeuwse pataconcollectie uit Antwerpen en 17de-18de-19de-en 20ste-eeuwse pataconcollectie uit Dendermonde, en anderzijds uit de kunstinboedel van de Sint-Martinuskerk te Aalst. De interpretatie van de iconografische onderwerpen leidde op zijn beurt tot de achterha ling waarom bepaalde onderwerpen geselecteerd werden en welke symbolische betekenis deze droegen.

Hoewel het grootste deel van de 262 fragmenten met reliëfafbeeldingen profane motieven dragen, kregen zo'n 13% toch sacrale afbeeldingen. Onder deze laatste bevinden zich ‘stekjes' of gewikkelde Christuskindjes en de heiligen

Christoforus, Martinus, Aubertus en Joris. Uit de iconografische studie bleek dat vooral de zeer populaire heiligen meermaals voorkomen op de Aalsterse patacons en dat lokale heiligen, zoals Aubertus, patroonheilige van de Aalsterse bakkers, niet in de kou bleven staan. Aangezien dezelfde motieven ook terugkwamen in de kerkelijke kunst te Aalst en op 16de en17deeeuwse en 18de-19de- en 20ste-eeuwse patacons uit respectievelijk Antwerpen en Dendermonde, bleek de voorliefde voor de thema's. De afbeeldingen van het Christuskind en de heiligen, allen martelaren en belijders die hun leven aan het Christelijk geloof wijdden, dragen een gemeenschappelijke diepere betekenis, namelijk de symbolisering van de overwinning van het Christendom. Een kleine 38% van de patacons was versierd met een profane afbeelding. Deze groep kende dan ook de grootste iconografische verscheidenheid.

Door de iconografische studie van de profane afbeeldingen en de vergelijkende studies kon ik een beeld schetsen van deze volkskunst binnen de algemene cultuurtraditie. Een aantal thematische betekenisgroepen hoorden thuis binnen de context van de socio-politieke beleving, waaronder portretten, ruiterportretten en het motief van de Vier Heemskinderen. Hoewel ze niet geïdentificeerd konden worden, beeldden de ruiters en portretten waarschijnlijk lokale en internationale vorstelijke en adellijke heren en vrouwen af.

In de 17de-18de eeuw was het namelijk de gewoonte dat adellijke lieden, zoals Karel de Grote, de vorsten van Oranje, Habsburgse vorsten of Napoleon, zich lieten portretteren. Zowel het iconografische thema Luilekkerland als enkele allegorische motieven gaven uitdrukking aan de wensen van de mens, zoals onbereikbare fantasieën, geluk en fortuin en schetsen zo de socio-culturele beleving. De grootste groep profane motieven wordt gevormd door erotisch getinte motieven en bevat afbeeldingen van dieren, vruchten, muzikanten, boeren en melkboerinnetjes en van de Liefdesboom. Deze onderwerpen vormen symbolische afbeeldingen voor de onstuimige liefde, de vruchtbaarheid en de seksuele "vrijheid" van het platteland. De afbeeldingen horen allen thuis in de context van de ondeugden. De laatste thematische betekenisgroep werd gevormd door een aantal motieven die eventueel zouden kunnen verwijzen naar het Franse Bewind, zoals de haan en de heraldische lelie.

De met patacons versierde feestbroden vrolijkten de mensen op in donkere tijden door de meestal positieve boodschap die de reliëfafbeelding symboliseerde.
Vooral Nieuwjaarsdag, maar ook Kerstmis, Sinterklaas en Bruiloften waren de gelegenheden bij uitstek voor het schenken van een versierd feestbrood.

Door hun symbolische betekenis werd de patacon een communicatiemiddel waarvan de boodschap de socio-maatschappelijke leef- en belevingswereld weerspiegelde. Door het achterhalen van deze boodschappen en hun aanknopingspunten met de belevingswereld, konden de patacons als deel van de materiële cultuur geplaatst worden.

Hoewel de 16de- en 17de-eeuwse patacons hoofdzakelijk religieuze motieven dragen, kende de pataconiconografie vanaf de 18de eeuw een evolutie naar een alsmaar toenemend aantal profane afbeeldingen, zodat deze in de 19de eeuw zelfs de bovenhand namen. Ondanks de eerder weinige religieuze voorstellingen op de 18de-eeuwse Aalsterse patacons, duiden deze afbeeldingen toch op de invloed van de godsdienst op het dagelijkse leven en op de volkscultuur.

Deze afbeeldingen eerden namelijk niet enkel de heiligen aan wie de overwinning van het Christendom te danken was, maar herinnerde de gelovi ge er vooral aan de christelijke deugden na te leven. Behalve het aantal nam vanaf de 18de eeuw ook de verscheidenheid aan profane motieven toe. Vooral voorstellingen van dieren, bloemen, militairen, historische figuren, ambachten, scènes uit het dagelijkse leven en thema's die aansloten bij de politieke en sociale actualiteit waren zeer geliefd. De aanwezigheid van deze laatste wijst op het feit dat de socio-politieke gebeurtenissen ook onder het volk leefden.

Het dagdagelijkse leven van de 18de-eeuwse Aalstenaar werd nog sterk beïnvloed door het geloof. Aan de hand van patacons konden eventuele taboes doorbroken worden en de echte, vaak zondige, wensen en noden van de mens bespreekbaar gemaakt worden. De profane voorstellingen vormen samen een beeld van de volkse moraal in het 18de-eeuwse Aalst. In principe brengen al deze afbeeldingen de innerlijke, heimelijke en vaak zondige wensen van de gewone mens tot uiting. Door hun stevige portie moraal en spot, vormden deze afbeeldingen tegelijk ook een spiegel die iedereen wees op zijn, in tegenspraak met de religieuze voorschriften zijnde, ondeugdzame leven.

Afbeelding

stephane
De wereld gaat door, de tijd gaat voorbij, mensen gaan weg en soms keren ze niet meer terug en blijven alleen nog foto's achter. Robert Frank (1924-2019)

Terug naar “Ambachten”

Wie is er online

Gebruikers op dit forum: Geen geregistreerde gebruikers en 4 gasten

Advertentie